On gözlü köprü, Diyarbakırın adı geçtiği zaman bu yazımızda anlatacağımız on gözlü köprünün yanı sıra daha nice tarihsel değeri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Hevsel bahçeleri, Dört Ayaklı Minare, Hz. Süleyman camii, Cemil Paşa Konağı ve daha birçok camisi ve yapıları sadece sayabildiğimiz bir kaçı diyebiliriz. Tüm tarih için bu kadar önem taşıyan Diyarbakır’ı açık hava müzesi olarak adlandırmak abartı olmaz. Diyarbakır içindeki tarihi yapı ve mekanlar sadece içinde yaşayanlar için değil tüm Anadolu ve insanlık için çok büyük önem ve ilgi arz etmektedir.
Bu tarih şehrinin öne çıkan ve ün kazanan yapılarından olan Dicle Köprüsü Diyarbakır için sembol haline gelmiş bir yapıdır. On gözlü köprü Diyarbakırın içinde efendiliğini koruyan Dicle Nehrinin iki yakasını yüzyıllardır birbirine bağlayan köprü işlevini kusursuz olarak yerine getirmiştir. Bu önemli şehirde meydana gelen tüm savaş ve tehlikelerde ilk korunan ve muhafaza altına alınan yapı olmuştur. Bunun nedeni ise Diyarbakır’a geçmek için kullanılan tek bağlantı noktası olmasından dolayıdır.
On Gözlü Köprü Hakkında Bilgiler
On gözlü köprü, Dicle Nehri ile yüzyıllardır dostluğunu kusursuz bir şekilde sürdürmektedir. Bu iki dosttan biri olan Dicle nehrinin de tarihsel bilgisinden bahsetmek gerekir.Bir rivayete göre Danyal(a.s)’e Allah tarafından bir vahiy gelir ve şöyle yapması bildirilir,
“Elinde bulunan asa ile suyun çıkmış olduğu mağaranın ağzından itibaren başlayarak bir çizgi çiz böylece su senin arkandan gelir. Fakat, dul kadınların ,yetimlerin, yoksulların, fakirlerin ve vakıfların malına ve mülküne geldiğin vakit, güzergahını değiştir ki su onlara zarar vermesin.”
Dicle Köprüsü
Hz. Danyal peygamber de Allah’ın emrettiği bu vahye itaat eder ve söylediği şekilde Dicle Nehri’nin yol güzergahını çıkmış olduğu noktadan başlamak suretiyle, elindeki asası ile Basra Körfezi’ne kadar çizerek Dicle Nehrinin akacağı yol haritasını tespit eder. Bu sayede yol güzergahı belirlenen Dicle nehrinin akışı bazı kesimlerde yukarıda da anlatıldığı şekilde dünya malı ve mülklerine rast geldiğinde Hz. Danyal Peygamber emredildiği şekilde çorak ve ıssız yere doğru yönünü çevirmiştir. Bu gibi sebeplerden dolayı Dicle Nehrinin çıkış noktasından Basra körfezine kadar olan yol güzergahında çokça medreseler ve zikzaklar bulunur. Bahsettiğimiz bu önemli Dicle nehrinin yol boyunca kıvrımlarının fazla oluşu akışına bakıldığında ise hiç kimseye zarar vermemesindeki hikmet bir peygamber in mucizesine de şahitlik eder. Bu nedenle işte bu anlattığımız rivayetten dolayı çok kutsal ve önemli sayılmıştır tarih boyunca ve hala saygınlığını korumaktadır. Tarihimiz açısından çok değerli olan On gözlü köprünün güneyine doğru olup Allaha giden yol adıyla da adlandırılır.
Diyarbakır’ın doğusunda bulunan Kırklar Dağı tüm insanlığın babası Hz. Ademin yeryüzüne indirildiği ilk yer olarak bilinir. Bu dağ adını Hz. Ademin burada kırk suyla yıkandığı rivayetinden almaktadır. Bu dağ üzerindeki bir ayak izinin ise Hz. Ademe ait olduğu söylenmektedir. Bu tarihi köprü eski Diyarbakır – Mardin yolu üzerinde bulunan Dicle Nehri üzerine inşa edilmiştir. Dicle Nehrinin üzerine yapılan bu önemli köprünün, bünyesinde bulunan kitabesinde Nizamüddin ve Müeyyidüddeve tarafında yapıldığına ait olduğu bilgisi yer almaktadır. Bu yapının mimarisinin sahibi ise Sancaroğlu Ubeydoğlu Yusuf olduğu yazılarak kitabesinde kayda geçmiştir.
On Gözlü Köprü Tarihi ve Mimari Özellikleri
On gözlü köprü, Mervaniler zamanında inşa edilmiştir, inşa tarihi 1065 olan On gözlü köprü, 178.00 metre uzunluğunda, 5.60 m. genişliğinde tasarlanmıştır. Adını aldığı on kemer yani gözden oluşmuş ve boyut bakımından en büyük kemer açıklığı 14.70 metre olarak kayda geçmiştir. Bu köprü planında köprünün merkezinde bulunan üç gözün üstü dar yapılmış, batı tarafında yapılan beş gözün döşemesi ise çok daha geniş yapılmıştır. On gözlü planı ile tasarlanan tarihi köprünün ayaklarındaki kemerlerin uçları sivri şekilde yapılmıştır. Bu sivriltilen ayaklardaki selyaranların boyutları değişkenlik gösterir, bazıları döşeme hizasına kadar yükselebilirken bazılarında ise hiç bulunmaz.
Yapı siyah volkanik taşlarla inşa edilirken, On gözlü köprünün güney cephesinin korkuluk ve kemerleri arasındaki kısımda uzun bir yazı frizi bulunmaktadır. Yapıya dahil olan bu friz köprünün ilk üç ayağını kapsamaktadır. Bu yazı iki satırdan oluşup, çiçekli kufi yazı şeklinde yazılmıştır. Bu tarihi kitabe günümüzde beyaz mermer üzerine yazılmış ve suyun rutubetinden dolayı okunamayacak şekilde deforme olmuştur. Günümüze kadar bir çok tadilat ve onarım çalışasından geçen On gözlü köprü orijinalliği ve özelliğini malesef yitirmiştir. Diyarbakır merkeze çok yakın olan On gözlü köprü, Keçi burcundan bakıldığında asaletini manzara olarak sergilemektedir.
