Halk arasında Ahmede Hani olarak bilinen Ehmedé Xani 17. Yüzyılda yaşamış Kürt Edebiyatçı, yazar, astronom, tarihçi, İslam alimi ve şair olarak bilinmektedir. Tarihe adını kürt edebiyatçı olarak yazdırmıştır. Ahmed-i Hani de denilmektedir.
Ahmede Hani Kimdir?
Günümüz insanlarının şartları ve imkanları düşünülüp o zamanla kıyaslanırsa, o zamanın imkansızlıkları ile bu kadar alanda başarılı olmak, yetenekten öte başarı azim ve çalışkanlığın göstergesidir.
Ahmede Hani denilmesinin birden fazla sebebi vardır bunlar;
-Hani aşiretinden oluşu ve
-Han köyünde doğmasından dolayı da böyle adlandırılmıştır.
Ağrının Doğu Bayazıt ilçesinde vefat ettiği bilinmektedir. Türbesi de aynı yer olan Doğu Bayazıttadır.
Ahmede Hani Eğitim Hayatı
Eski usullerce bilinen ilk eğitimini, babası Şeyh İlyas’tan almıştır. Böylelikle temeli sağlam olmaya başlayınca fıkıh dersleri ile başarıların ilk adımları için uygun zemin oluşmuştur. Ardından Muradiye Medresesiyle adımlarını hızlandırıp eğitim hayatının diğer adımlarını da atıyor Ahmede Hani. Muradiye Medresesinden sonra Bitlis ve Ahlat Medreselerinde de Eğitim görüyor. Güçlendikçe güçlenen Ahmede Hani Botan ardından da Mezopotamya’da da eğitim alıyor.
Şam, Bağdat, İran ve Halep’te de eğitimini devam ettiren Ahmede Hani eğitimi hayatına bir amaç olarak görüp sürdürmüştür.
Bakış açısının genişliği sadece islam medreselerinde İslam derslerine bağlı kalmayarak birçok medeniyetle ilgili eğitim alması özetliyor bunlardan bazıları;
-Antik Yunan Felsefesini
-İran ve Mezopotamya Medreselerinde İslam Felsefesini Astronomi, Sanat ve Şiir
Tekniklerini öğrenerek gelişimini sürdürmüştür.
Ahmede Hani Mısıra da gitmiştir, bunu bir eserinde Kabe’yi Tavaf ettiğini yazarak mesaj olarak vermiştir, bunu anlamak mümkündür.
Birçok alim ve ilim adamlarından aldığı bilgilerden ve öğrendiklerinden sonra diplomasını alarak kendi topraklarına faydalı olmak adına Ağrı Doğu Bayazıt Medresesinde eğitim vermeye başlamış, insanlığa faydalı bireyler yetiştirmiştir.
Bunun yanı sıra Ahmede Hani bir dil uzmanıdır. Folklar, Kürt Edebiyatı, Dinler Tarihleri, Felsefe Tarihi hakkında da derinlik kazanan bilgilere kavuşmuş, iyi bir eğitim adamı ismine sahip olmuştur.
Bildiği bazı diller; Kürtçe, Osmanlıca, Farsça ve Arapça’dır.
Ahmede Hani Düşünceleri
Her yazar, şair ve sanatçı gibi kendi döneminden etkilenip, kendi çağının aynası olacak düşüncelere sahip olmuştur ve atmosferi eserlerine yansıtmıştır. Tabi o dönemde edebiyatının geri olduğu açık bir şekilde bellidir. Ama bu geri oluş tamamen olmadığı anlamına gelmez, Kürt Edebiyatı yazılmadığından dolayı sözlü olarak daha çok bilinmekteymiş böylelikle gün geçtikçe eskimiş ve unutulmuştur. Bu durumun böyle olması Ahmede Hani’nin alanını daraltmıştır. Yazılmayışı hem idari ve dönemin yaptırımlarından hem de kültürel ve sosyal nedenlerden de kaynaklanmaktaydı.
Ahmede Hani’nin modern düşünceleri zamanın Beyleri tarafından anlaşılmadı ve eksik kaldı, tamamlanamadı devamı gelemedi. Herkes çe de bilindiği gibi Yurtseverdir ve Halkçıdır.
Birçok temayı kullanmıştır ama ana temaları Kürtler, bölünmüşlükleri, birlikleri, özgürlükleri ele alır hatta feryat eder. Kürtlerin geri kalmadığını yalnızca birlik olmadığı için bu halde olduklarına iyi yöneticilerden yoksun oldukları için bu hallere geldiklerine işaret etmiştir. En güzel düşüncelerinden bir de BAŞKA HALKLARI KARŞISINA ALAN BİR MİLİYETÇİLİK OLDUĞUNA RASTLANMAZ.
Ahmede Hani Eserleri
İlk olarak sayılan Kürtçe-Arapça sözlük Nubihara Biçukan
Felsefe üzerine de Kürtçe eser yazmıştır
Coğrafya ve Astronomi üzerine de Kürtçe eseri olan kitapta yazmıştır.
