Diyarbakır Hazro İlçesi halk arasında değişik tabirlerle akla gelmektedir. Her ilçenin mutlaka bir karakteristik yapısı ve bir davranış şekli vardır. Kerdız olarak bilinen Hazro ilçesi.
Halk arasında geçmişte Hazro ilçesinden olan köylülerin Eşşeklerin pahalı olmasından dolayı ve bir çok işte kullanılmasından dolayı diğer çevre ve civar köylerden Eşek çalmasından dolayı kürtçe kerdız yani Eşek hırsızları olarak anılmakta ve bilinmekte. Aslında böyle denilmesinin bir var, zamanında adamın birini eşşeğini çalıp boyladıktan sonra eşeği tekrar sahibine çalmışlar. Aşağıdaki fotoğrafta olduğu gibi soldaki eşek boyalıdır.
Hazro ismi nereden gelmiştir
Hazro’nun Asur tarihindeki adı Hataro’ydu. Daha sonra Hacra denilmeye başlandı. Bugün gelinen noktada Hazro olarak son şeklini almıştır.
Hazro kelimesi ” ermenicede “o” harfi av olarak yazıldığından Hazro olmuştur. Hazrav.
Hazro ilçesi eski yaşam şekli
XX. yüzyıl başında Hazro’da zanaatlar, ticaret ve bağcılıkla uğraşmakta olan 400 hane Ermeni yaşamaktaydı. Ermeniler, 2 kilise (Surb Şımavon/Şımşamonik ve Surb Astvadsadsin) ile Surb Astvadsadsin kilisesine bitişik olan İstanbul Birleşmiş Derneklerinin kurmuş olduğu bir okula sahipti.
Hazro çevresindeki tarihi-mimari anıtlardan Aynırbırığ, Tarcal ve Çıkhır manasrırlarını sayabiliriz. Hazro köy topluluğunun, Ermenilerle meskûn yaklaşık 30 köylerinden en büyükleri Agrak, Başneğ, Dersil, Hodnov, Cırnokh, Sıleman ve Kufercin’di. Bu yerleşim yerlerinin zanaatkârları ve özellikle dokumacıları ün salmıştı.
İlçe sınırları içersinde yer alan Tercil Kalesi bir zamanlar bölgenin en önemli yeriydi.
Hazro İlçesi konum ve Önemi
İlçe merkezine Zuhur adı ile bilinen dar bir boğazdan geçilerek gidilir. Bu boğazın bir tarafında Bilar Dağı diğer tarafında Horoz Dağı bulunur. Hazro ilçesinin en önemli akarsuyu olan Zuhur Çayı, zergüş mevkinde doğarak Bismil ilçesi yakınlarında Dicle Nehrine karışmaktadır. Hazro ilçesi 7 mahalle 24 köy ve 37 mezradan oluşmaktadır.
Hazro ilçesi tarihi
Hazro ilçesinin yerleşim tarihçesi yontma taş devrine kadar uzanır. Yontma taş devrine ait en güzel yerleşim çekirdekleri Hazronun güneyindeki büyük Biber Dağı’ndan kayalar oyulup odalar şekline getirilerek yaşanılan yer haline gelen mağaralardır. Hazronun kuzeyinde de bugünki yatılı bölge mektebinin hemen yanı başındaki mağaralarda da taş devrine ait yerleşim izlerini rastlanılır, gözle görülür delillerle ve şekillerle.
Hazro ilk çağlardan bu yana sırasıyla
Perslerin
Makedonya Krallığının
Roma ve Bizans İmparatorluğunun idaresinde bulunmuştur.
İslamiyetin Anadolu’ya yayılması ile birlikte Halife Ömer zamanında müslümanların eline geçen Hazro, bu tarihten itibaren bölgede kurulan Müslüman Beylik ve Egemenlikler arasında da sık sık el değiştirmiştir öneminden dolayı.
Tercil Beyliği
Bu beyliğin kurucusu Zırkanlı Şeyh Hasan oğlu Seyyid Hüseyin’dir. Peygamber soyundandır.
Seyyid hüseyin, Emir Artuk’un kızıyla evlenmiş ve kendisine Tercil ve yöresinin yönetimi verilmişti. Seyyid Hüseyin ölünce, yerine oğlu Ömer Bey geçti. Kendisi Uzun Hasan’la çağdaştı. Onun güven ve sevgisini kazanmış bir beydi.
Uzun Hasan, Ömer Bey’in kızıyla evlendi. bu karısından Zeynel adlı oğlu oldu. Zeynel gelişip büyüyünce, Mihranî ve Nuşat (“Boşat” olmalı) yöreleri de Tercil’e bağlanarak yönetimi kendisine verildi.
Ömer Bey de Bitlis ilinin vali ve muhafızlığına atandı. Ömer Bey ölünce, yerine oğlu Budak Bey geçti. Uzun Hasan’dan sonra Akkoyunlu hükümdarı olan Sultan Yakub döneminde de bu görevi sürdürdü.
Tercil ve buraya bağlı yerlerin yönetimi de kendisine bağlanmıştı. Budak Bey 43 sene yaşadı. 1506’da ölünce yönetimi, oğlu Ahmed Bey aldı.
Şah İsmail, 1508’de Diyarbakır bölgesini istila ederken yapılan savaşlardan birinde şehid oldu. Yerine kardeşi Ali Bey, onun da ölümüyle yerine diğer kardeşi Şemsi Bey geçti. Çaldıran savaşından sonra Safeviler’le yapılan savaşlara katıldı. Osmanlı birliğine katılmayı isteyenler arasında Şemsi Bey de vardı.
Yavuz Sultan Selim Tercil kalesinin yönetimini bir fermanla yine kendisine verdi. Ölünce, yerine oğlu Haydar Bey geçti.(7) Tercil, Hazro’nun beş kilometre güneydoğusunda bulunmaktadır. Halen harap bir durumdadır. Bugünkü Hazro beyleri, Tercil beylerinin soyundan gelmedir.
Ne zaman ilçe olmuştur ?
Cumhuriyet döneminin başlarında küçük bir bucak olan Hazro, 1943’te belediye teşkilatı kurulmuş. Haziran 1954 tarihinde Silavan’dan ayrılarak Diyarbakır iline bağlı ilçesi olmuştur.
Hazro Budak Ailesi Seyitlik Seceresi
Zirkan Aşireti
Şeyh Hasan-ı Ezraki
Büyük kürt aşirelerinden olan zirkî /zirkan aşiretinin bilinen ilk hükümdarı Şeyh Hasan-ı Ezraki (sürekli mavi giyindiği için mavili şeyh olarak adlandırılmıştır) olup kendisi emir artuk bin Ekseb’in damadıdır. derzini, kurdikan, atak, tercil ve mardin kalelerinin yönetimi yapmış ve soyundan gelenler kollara ayrılıp yönetimi devam ettirmişlerdir.
Telli İbrahim Bey
Tercil beylerinden/mirlerinden (mir kürtçe başkumadan manasına da gelmektedir) olan ibrahim bey padişah murad zamanında ortaya çıkan ve bir türlü bastırılamayan bağdat isyanı sırasında padişahın emirleri doğrultusunda ordusuyla birlikte bağdata gider,uzun süre osmanlının başını ağrıtmış olan bu isyanı bastırır ve padişahın huzuruna eli yaralı bir şekilde çıkmıştır rivayet odur ki ; sultan murad ibrahim beyin elini kendi altın tel işlemeli mendiliyle sarmış o günden sonra ibrahim bey “telli ibrahim bey” olarak anılmıştır.
