Mehmed Uzun, Kürt dilinin yasak olduğu bir dönemde her kesin aksine egemen dilde değil kendi ana dilinde yazmayı tercih etmiş ve bu tercihinden dolayı bedeller ödemiştir. Zayıf olan Kürtçe yazı dilini geliştirmek ve ortak bir edebi dil oluşturmak için girdiği bu yolda modern Kürt edebiyatı kurucusu rolünü üstlendi.
Sadece kendi ana dilinde çalışmalar yaptığı için dönemin siyasi rejimi tarafından Türkçülüğe hakaret, bölücülük ve teröre destek suçlamalarından sayısız dava açıldı. Mehmed Uzun bu baskılar karşısında yaşamını sürdürebilmek için uzun yıllar İsveç’te sürgün hayatı yaşamış, verilen siyasi mücadele sonrasında Kürtlere ve Kürt diline yaklaşımın değişmesiyle hayatının son dönemlerinde Türkiye’ye dönmüştür.
Bu kısa özetten sonra Mehmed Uzun’un kendi alıntılarını da kullanarak onun hayatını ve bize bıraktığı eserlerini inceleyelim.
Mehmed Uzun Hayatı
Mehmed Uzun 1953 yılında Siverek’te doğdu. Annesi Zaza ve Babası Kürt’tür.
Babası hayvan alıp satan bir tüccar olan Mehmed’in beş kardeşi daha vardı. Küçük yaşlarda ailesinden duyduğu masal ve efsaneler, sanatının temelini oluşturmuştur. İleride yazacağız eserlerin kaynağı, bu çocukluğundaki anılardan beslenecektir.
Bu konu ile ilgili olarak kendisi de şu şekilde söylemektedir;
Geniş aşiret evimizde konuşulan dil Kürtçeydi. Sayılmayacak kadar çok amca, teyze, hala, dayı ve yakın akrabalarım hep Kürtçe, Kürtçenin iki lehçesi Kurmanci ve Dimili, konuşuyordu. Dedem ve anneannemin anlattığı masal ve öyküler hâlâ kulaklarımda. Onlar hâlâ zaman zaman geceleri çalışma odamın penceresine gelerek bana göz kırpıyorlar. Babamın işlemeli, uzun “bilur”u ile çalarak söylediği “Meme Alan”, “Cembeliye Hekkare û Binevşa Nann”, “Siyabend û Xece” ve diğer destanlar, bugün de, kendimi iyi hissetmediğim zamanlar, gelip bana yardımcı oluyorlar.”
Eğitim Hayatı
7 yaşında okula başlamış okulda anadilinden farklı olarak Türkçe eğitim veriliği için zorluklar yaşamıştır. 3 Mart 1972’de, solculara destek verdiği gerekçesiyle gözaltına alındı. Tutuklandıktan sonra Diyarbakır Askerî Cezaevi’ne sevk edildi. Kürtçe okuma ve yazmayı da burada, Musa Anter ve kuzeni Ferit Uzun’un yardımıyla öğrendi.
2 sene hapis yattıktan sonra 1974’te uygulanan genel af ile serbest kaldı. Ankara Yüksek Teknik Öğretmen Okulu’nda eğitim gördü. Burada arkadaşları ile Komal Yayın evini kurdu. Yayınladıkları yazılar ile “bölücülük” suçlamasıyla tekrar tutuklanarak Ankara Merkez Kapalı Ceza ve Tutukevi’ne gönderildi. Çıktığı mahkemede savcıya hitaben Kürtçe konuşarak anadilinin varlığını kanıtlamaya çalıştı. 15 Eylül 1976’da tahliye edildikten sonra, 26 Ağustos 1977’de sahte Tunus pasaportu ile İsveç’e gitti. 12 Eylül Darbesinin ardından darbecilerin Yazarlara uyguladıkları politikaları eleştirdiği için 1981 yılında Türkiye vatandaşlığından çıkarıldı.
Sürgün dönemi ile ilgili ise şöyle demektedir;
Yazarlığım, varlığım sürgün geleneğine çok fazla bağlı. Aidiyetlerimin en önemlilerinden biri de budur; ben sürgün edebiyatına ait bir yazarım. Ve o sürgün geleneği ile benim kişisel deneyimlerim olmasaydı orada mümkün değil bu yazarlık kurulmayacaktı.
İsveç ve Dünya Gazeteciler Birliği, Uluslararası ve İsveç PEN Kulübü üyesi olan yazar, Kürt PEN Kulübü’nün kurulmasına da önayak olmuştur. İsveç’te yaşadığı yıllar boyunca ülkenin kültür ve edebiyatını derinden öğrenen ve İsveççe çalışmalarda da bulunan yazar, İsveç Yazarlar Birliği’nin yönetim kurulu üyesiydi.
Yargılanması ve Son Yılları
Yazdığı romanlar ve yazılardan dolayı hayatı sürgünde ve ceza evlerinde geçti. Asılsız suçlamalar karşısında Mehmed Uzun’la Dayanışma Komitesi kuruldu ve beraat etmesinde etkin rol oynadı.
Mayıs 2006’da mide kanseri olduğu öğrenildi ve bir süre Stockholm’de tedavi gördü. 13 Temmuz’da Memleketi Diyarbakır’a geldi ve “Ben buraya ölmek için değil, yaşamak için geldim.” sözünü söyledi. Lakin hastalığından dolayı 11 Ekim 2007’de, Dicle Üniversitesi Hastanesi’nde dünyaya gözlerini yumdu.
Vasiyeti üzerine kılınan cenaze namazının ardından, cami önündeki kalabalığa sırasıyla Yaşar Kemal, Şerafettin Elçi, Ahmet Türk ve Osman Baydemir’in yaptığı konuşmaların ardından Mardinkapı Mezarlığı’na defnedildi.
Mehmed Uzun Eserleri
- Tu (Sen), Roman (1985)
- Mirina Kalekî Rind (Yaşlı Rind’in Ölümü) Roman, (1987)
- Siya Evînê (Yitik Bir Aşkın Gölgesinde) Roman, (1989)
- Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê (Abdalın Bir Günü), Roman (1991)
- Destpêka Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyatına Giriş), İnceleme (1992)
- Hêz û Bedewiya Pênûsê (Kalemin Gücü ve Görkemi), Denemeler (1993)
- Mirina Egîdekî (Bir Yiğidin Destanı), Destan-Ağıt (1993)
- Världen i Sverige (Tüm Dünya İsveç’te), Edebiyat Antolojisi, M. Grive ile birlikte (1995)
- Antolojiya Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyat Antolojisi), Antoloji, iki cilt (1995)
- Bîra Qederê (Kader Kuyusu), Roman, (1995)
- Nar Çiçekleri, Deneme (1996)
- Ziman û Roman (Dil ve Roman), Söyleşiler (1997)
- Bir Dil Yaratmak, Söyleşiler (1997)
- Dengbêjlerim, Deneme (1998)
- Ronî Mîna Evîne – Tarî Mîna Mirinê (Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık), Roman (1998)
- Zincirlenmiş Zamanlar Zincirlenmiş Sözcükler, Deneme (2002)
- Dicle’nin Sesi I – Hawara Dîcleyê (Dicle’nin Yakarışı), Roman (2002)
- Diclenin Sesi II – Dicle’nin Sürgünleri, Roman (2003)
- Ruhun Gökkuşağı, Anlatı (2005)
- Küllerinden Doğan Dil ve Roman, Söyleşiler (2005)
- Bir Romanın Hatıra Defteri, Günlük (2007)
Mehmed Uzun’un Aldığı Ödüller
- Türkiye Yayıncılar Birliği Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü – 2001
- Berlin Kürt Enstitüsü Edebiyat Ödülünü (“roman sanatına ilişkin belirleyici katkılarından” dolayı) – 2001
- Torgny Segerstedt Özgürlük Kalemi Ödülü (“edebiyat ve sözün özgürlüğüne ilişkin duruşundan” dolayı) – 2001
- Stina-Erik Lundeberg Ödülü (“İsveç kültür yaşamına sunduğu katkılarından” dolayı, İsveç Akademisi) – 2002
- Kürdistan Bölgesel Yönetimi Onur Ödülü – 2005
- Diyarbakır Belediyeleri Onur Ödülü – 2005
Aldığı ödüller ve Eserleri Listesi https://www.wikipedia.org/‘dan alıntıdır.
https://www.instagram.com/p/Bv-PFk8g-GU/
