Zerzevan Kalesi, Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırını oluşturan Askeri yerleşim birimidir. Roma İmparatorluğu döneminin aydınlatılması açısından çok önemli bir rol üstlenmektedir. Diyarbakır‘ımızın Çınar ilçesine 13 km. uzaklıkta, Demirölçek Köyü’ne 1 km. mesafede yer alan Zerzevan Kalesi yol seviyesinden 124 metre yükseklikte kayalık bir tepenin üzerine inşa edilmiştir. Yüzeyde yaklaşık 60 dönümlük bir alana yayılmış olan Kale’de Kazı çalışmaları devam ediyor.
National Geographic’in ‘Tanrının Hikayesi’ belgeselinde kaledeki Mithras Tapınağı ile ilgili çalışma yapması bekleniyor.
Zerzevan Kalesi’ndeki ilk kazı ve restorasyon çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izinleri ile Diyarbakır Müzesi Başkanlığında, Diyarbakır Valiliği, Büyükşehir Belediyesi, Çınar Kaymakamlığı, Dicle Üniversitesi’nin desteği ile 2014 yılında başlatılmıştır ve halen devam etmektedir.
Zerzevan Kalesi Tarihçesi
- Zerzevan Kalesi ilk defa 1766’da Carsten Niebuhr tarafından ziyaret edilmiş ve Kasr Zerzaua olarak adlandırılmıştır. Niebuhr kalede bulunan bazı yapılar hakkında bilgi vermiş ve alanda yazıt bulunmadığından bahsetmiştir.
- 1800 yılında Kaleyi ziyaret eden Eduard Sachau da kale hakkında kısa bilgiler vererek burayı Zarzaua olarak adlandırmıştır.
- 1910 yılında Conrad Preusser Zerzevan Kalesi’ni ziyaret etmiş ve kale hakkında detaylı olmayan bilgiler vermiştir.
- 1911 yılında Samuel Guyer Zerzevan Kalesi’ni kız kardeşi ile birlikte ziyaret etmiş ve kale hakkında bir inceleme yazısı kaleme almıştır. Kız kardeşi de kale hakkında kısa bilgiler yazmıştır. Guyer ayrıca kaleye yakın olan Demirölçek Köyü’ünden de bahsetmiştir.
Zerzevan Adı Nereden Geliyor?
Zerzevan kelimesi Kürtçe’de Altın (Zêr) kelimesinden türetilmiş ve Kaleye yakın köylülerin bu ismi kaleye verdikleri düşünülmektedir.
Zerzevan Kalesi’nin Bölümleri
- Arsenal: Silah Deposu
- Kaya sunağı: Tapınaklarda, üzerinde kurban kesilen, başına geçilip dinsel tören yapılan taş masa
- Kilise: Hıristiyan tapınağı
- Konutlar: Kalede yaşayan sivil ve askerlerin yerleşim alanları.
- Mezarlar: Kale halkından ölenlerin gömüldüğü Kaya oyukları.
- Mithraeum: Yapının en önemli parçası olan Mithras Tapınağı, Dünyanın gizemli dinlerinden olan Mithras Dinine mensup kişilerin ibadet yaptıkları yer.
- Sarnıçlar: Doğal olarak bulunan ya da özel olarak yapılmış, kullanılmak üzere yağmur sularını biriktirmeye yarayan su depoları
- Su Kanalı: Sarnıçlara su taşımak için yapılan su yatağı
- Sunu Çanakları: Mezar yerlerini gösteren kaya oyukları
- Surlar: Kalenin savunması için yapılmış duvarlar.
- Yeraltı İbadethanesi: Hristiyanlar tarafından kullanılmış ibadethane
- Yeraltı Sığınağı: 400 Kişinin sığabileceği bir alan olarak tasarlanıp, savaş zamanlarında sığınak barış zamanlarında yiyecek deposu olarak kullanılmıştır.
